Het boeiende van mensen II

Na het overwinnen van het onmenselijke ochtenduur, waar ze in TG's hun hand nog niet voor omdraaien, begon de tweede voormiddag met een simulatie van een ochtendontmoeting. Fris als altijd legde Ricardo in detail uit hoe in een TG de ochtend zou moeten worden ingezet en had geen medelijden met onze ronkende magen. Na het begeerde ontbijt leidde José, een wederom dynamische Peruaan die werkte voor een overkoepelend preventiecentrum in Lima (Cedro), een workshop over de visie die de leden van de TG's in hun huizen wilden promoten. Hij wist de deelnemers niet alleen te bevestigen in de manier waarop ze hun werking organiseerden, maar wist ze vooral te stimuleren kritisch te zijn over zichzelf en na te denken over wat ze anders zouden kunnen doen. Nadien moesten onze stoelen weer aan de kant om groepsdynamisch de voormiddag af te sluiten.
Als enige niet-Peruanen hadden we al heel wat aandacht genoten en toen we de eetzaal binnenliepen voor het middagmaal, werden we prompt uitgenodigd om aan te schuiven aan de tafel van de directeurs van de verschillende TG's. Voor ik het wist had ik toegezegd om de maaltijd in te leiden en mijn gebrek aan christelijkheid zou daarbij geen probleem zijn. Licht overrompeld en een beetje nerveus bedankte ik de aanwezigen voor de ervaring die we met hen mochten delen en voor hun gastvrijheid, maar vergat wel op een of andere manier de dankbaarheid voor de maaltijd zelf. Ik raakte in gesprek met Juan Ramos, een pikzwarte Peruaan, die een katholieke TG leidde in Lima en zelf 20 jaar clean was na 15 jaar drugsverslaving. Zijn stem leek er een eeuwige kater aan te hebben overgehouden en ik verstond zijn schorre enthousiasme niet altijd. Desondanks wist hij me te vertellen dat alle directeurs stuk voor stuk ervaringsdeskundigen waren. De enigen in de zaal die nooit verslaafd waren geweest waren wij drie en José, de man van Cedro... daar kunnen ze in België alleen maar van dromen.
De namiddag was vrij en ik ging op mijn eentje naar het centrum van Arequipa voor wat internet en een krant over de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Obama's overwinning was ook in het Spaans een genot om te lezen en bij mijn terugkeer in ons hotel deelden de Peruanen aan onze tafel het enthousiasme.
Na het avondeten begon de laatste workshop van die dag. We zaten weer in een grote kring en na wat uitleg werd ons gevraagd op een briefje een bezorgdheid, kwaadheid of razernij te schrijven naar iemand op het congres. Nietsvermoedend schreef ik een bezorgdheid neer naar Marij en gaf mijn briefje af samen met de rest. Vooraan begonnen drie directeurs de briefjes te ordenen en stilaan begon het ons te dagen dat er effectief een simulatie zou plaatsvinden. We stonden niet echt te springen om deel te nemen aan een groepstherapie voor een zaal van 45 kijklustigen en probeerden onszelf gerust te stellen dat we als Belgen toch niet gekozen zouden worden. De uitverkorenen werden één na één afgeroepen en de laatste namen waren Vlaamser dan we gehoopt hadden. Met een bang hartje namen we plaats in de groep van 15 deelnemers, die allen een bezorgdheid hadden naar iemand anders van de groep. De andere 45 deelnemers stonden rondom ons om het gebeuren gade te slaan en op een of andere manier slaagden ze erin hierbij de nodige sereniteit aan de dag te leggen.. misschien zou het wel meevallen. Een moeder begon de groep, clean na 24 jaar verslaving en bezorgd over het junkgedrag van haar minderjarige, verslaafde zoon, die tegenover haar zat. Het was een 'gevoelsgroep' en iedereen mocht te pas en te onpas zijn emoties in de groep smijten. Na een paar zinnen werd de moeder bijgestaan door anderen van de groep die zelf ook bezorgd waren, hun mening wilden uiten of simpelweg geraakt werden door de situatie. Stilaan begonnen er een paar door elkaar te roepen in een poging tot de jongen door te dringen, de moeder hield het niet langer en begon te huilen omdat haar zoon bleef zwijgen, tenslotte barstte hij uit in beschuldigingen over haar verwaarlozende opvoeding, om eveneens in tranen te eindigen... ik zat naast de jongen en hield krampachtig mijn handen op mijn knieën, zoals iedereen was opgedragen.. ik keek mijn Belgische collega's even ongemakkelijk aan en zag dat ook zij niet goed wisten waar te kijken.. mijn eigen bezorgdheid werd plots onbetekenend.. Na een hele reeks verschillende emotionele uitingen, vaak gesteund door geroep en getier, bleek ook onze confrontatie onafwendbaar. Marij en Rein hadden beide iets naar mij geschreven en iets bedeesder als de voorgaande groepsleden begon Marij over een spanning tussen ons. Ik reageerde kort, waarop de moderator Rein erbij sleurde, die zei dat hij zich zorgen had gemaakt omdat ik een uur langer was weggebleven die middag in Arequipa. Ik probeerde rustig uit te leggen dat ik dacht dat het niet zo belangrijk was, maar voor ik mijn zin kon afmaken moest ik langs links en rechts Peruaanse gevoelens incasseren van leden die het op zijn minst met Rein eens waren. Ik was niet goed wijs dat ik zo lang alleen rondliep in het centrum van een onbekende stad, ik dacht enkel aan mijzelf, was egocentrisch en vergat mijn vrienden.. ik liet mijn emoties vloeien, zoals ook verwacht werd, en begon wat kwaad te worden op de beschuldigende Peruanen. Ik vond dat ze overdreven en verdedigde me. Rein was al lang de mond gesnoerd, maar werd door de begeleiders gestimuleerd om zijn ding af te maken. We gingen er helemaal in op en hadden precies wel wat geleerd van onze collega's, eigenlijk genoot ik zelfs wat van de ongedwongenheid. Tot slot gaf ik toe dat ik ook wel bezorgd zou geweest zijn en daarmee was onze spanning opgelost.. De groep werd afgesloten met een drankje om de gemoederen te bedaren en we kregen schouderklopjes voor onze inzet. Om middernacht sloften we uiteindelijk naar ons bed, dat we weer kort zouden zien...
De laatste voormiddag was zowaar wat saai. Na de ochtendontmoeting waren er drie theoretisch seminaries gepland en het gebrek aan pauze eiste zijn tol. Tot slot zou het congres na het middagmaal worden afgesloten met een spirituele sessie. We hadden al wat gespeculeerd over de inhoud ervan en waren best benieuwd of Jezus samen met God zijn demagogische opwachting zou maken. Juan Ramos, de zwarte Limees, gooide heel zijn charisma in de schaal en bracht een metaforisch verhaal over de adelaar die na zijn veertigste zichzelf moet reinigen om aan zijn tweede jeugd te beginnen. Zijn schaarse toespelingen op Jezus verbleekten bij zijn eigen innemende persoonlijkheid en voorzichtig liet ik me meeslepen in zijn spirituele betoog. Ik voelde me een leek tussen de religieus bedreven Peruanen, maar toen we tenslotte in een grote kring stonden en met gesloten ogen, elkaar omarmend luisterden naar Juan's laatste woorden voelde ik me even deel van hun grotere geheel. Het applaus en gejuich nadien had een ongekende kracht en vulde ons met de Peruaanse warmte. Zinderend namen we afscheid van onze Peruaanse vrienden, elkaar omhelzend alsof we al jaren zuiders geleefd hadden, en haastten ons naar de taxi die ons naar het busstation zou brengen. We zouden doorrijden naar de grens met Bolivië voor een weekendje Titicacameer, maar dat leek mijlenver voor ons te liggen.. we waren nog aan het nagloeien van de vurige sessies, intense contacten en innemende persoonlijkheden, die ons veel meer hadden geraakt dan eender welk powerpointseminarie...

Het boeiende van mensen

Op een maandagavond zouden we vertrekken naar het langverwachte congres in Arequipa. Samen met een zestal oudere clënten en de directeur van Nuevo Amanecer, Juan Carlos, namen Rein, Marij en ik omstreeks acht uur 's avonds de bus in de hoofdterminal van Cusco. Het beloofde een rit te worden van 10 uur en we waren best blij met de gulle beenruimte en functionerende tv. Die laatste vreugde was geen lang leven beschoren, eenmaal duidelijk werd dat we Resident Evil I en volgende in de maag gesplitst zouden krijgen. Voorzien als we waren hadden we gelukkig oordopjes mee, zodat we het gekrijs van de zombies en stervenden konden dempen en een goed boek konden lezen. Toen we even later ook nog onze nachtklep bovenhaalden, konden we afgeschermd van de buitenwereld aan onze slaap beginnen, nu en dan gekweld door de koude vlagen van de immer draaiende airco.
Wanneer we de volgende dag rond 6u 's morgens Arequipa binnenreden beseften we dat onze slaappogingen tevergeefs waren geweest en we hoopten op een laatste dutje in ons hotel. Voor we nog wat rust zouden kunnen inhalen moesten we echter even langs Nuevo Amanacer in Arequipa, het zustercentrum van onze metgezellen uit Cusco. Zoals we vreesden ging het om een Peruaanse 'even' en ettelijke nutteloze uren begonnen voorbij te tikken. Ik raakte aan de praat met Juan Carlos, de directeur van Cusco, die me wist te boeien met zijn uitgebreide ervaringsdeskundigheid. Net zoals hun zustercentrum, waar we op dat moment onze tijd verdeden, is hun Nuevo Amanecer een therapeutische gemeenschap (TG). In een TG kunnen drugsverslaafden gedurende een jaar en half, of langer, behandeld worden voor hun drugprobleem. De verslaafden worden meestal door hun familie naar het centrum gebracht en zijn verplicht te blijven. De TG's in Peru krijgen geen enkele subsidie van de staat en moeten zelf in hun inkomsten voorzien, waardoor ze volgens Juan Carlos niet de financiële luxe hebben om met vrijwillige opnames te werken. De regelmatige ontsnappingen worden zoveel mogelijk voorkomen door de sociale controle in de centra. Naast het verplichte minimum dat de TG's per maand van de patiënten vragen (75 euro), proberen ze zichzelf te behelpen door bijdragen los te weken van de plaatselijke bakker, slager, e.d. of doen ze een benefietactie in de wijk. Hoe dan ook kunnen ze zich geen professionele begeleiding veroorloven en zijn het de drugsverslaafden die het centrum doen draaien, samen met de directeur. Dit loopt uiteraard niet altijd van een leien dakje. Zo moest Juan Carlos de vorige Nuevo Amanecer in Cusco eerst grondig opkuisen en de zuipende cliënten buitenstampen, alvorens hij als nieuwe directeur met een werkbare groep van start kon gaan. Momenteel zijn er in Cusco ongeveer 30 drugsverslaafden, die hulp krijgen van een psychiater en een psychologe, die beide halftijds en vrijwillig hun diensten ter beschikking stellen... ook in België zijn er dergelijke centra, maar daar stopt dan ook elke mogelijke gelijkenis. Drugsverslaafden worden in België vrijwillig opgenomen en kunnen vertrekken wanneer ze willen, de overheid betaalt bijna 95% van hun opnamekosten en gemiddeld is er een hulpverlener per verslaafde...
Na verloop van tijd begon Juan Carlos wat af te drijven naar wilde verhalen over zijn eigen indrukwekkende drugsverleden, het ene al gestoorder als het andere, maar gelukkig bleek ons zinloze bezoek stilaan tot zijn einde te komen. Onze hoop op een extra dutje hadden we al lang opgeborgen en we waren al blij dat we omstreeks half negen tenslotte toch vertrokken naar het hotel, samen met de deelnemers van Arequipa.
Het hotel bleek een bezinningscentrum te zijn iets buiten de stad, waar we onze kamers kregen toegewezen en toch een uurtje hadden voor de eerste seminaries zouden beginnen. Een half uur later werd er echter al op onze deur geklopt voor de eerste activiteiten. We namen plaats in een grote kring stoelen en al gauw bleek dat dit niet het doordeweekse seminarie zou worden waarvan een Belgisch congres bol staat. We waren grofweg met een 65-tal geïnteresseerden, die allen zeer doordeweeks gekleed waren. Geen prof in kostuum vooraan, geen wetenschappelijke monologen, geen hoorcollege, geen blitse presentaties en experten. De voorzitter van het Peruaans netwerk van TG's, Ricardo, verwelkomde ons allen, gekleed in een kleurig blauwe sportbroek, een blauwe t-shirt zonder mouwen en blauwe sportschoenen. Hij was twee koppen kleiner dan mij, maar wist dit volledig te compenseren met zijn brede bovenlichaam en gespierde armen. Ware het niet zijn fysieke verschijning, dan was het wel zijn charisma en energie waarmee hij vanaf zijn eerste woord de zaal wist te vullen. Ricardo's warme welkom maakte al direct indruk, maar voor we daarover konden meimeren begonnen we zowaar met groepsdynamische spelletjes om elkaar beter te leren kennen... een congres in België dat zo begint moet nog uitgevonden worden. Licht overdonderd probeerden we zo goed mogelijk mee te doen, mits hier en daar wat extra uitleg van onze buur als ons Spaans het even liet afweten. De interactie was totaal en we kregen geen seconde tijd om aan onze vermoeidheid te denken, ik denk dat we er zelfs wat in slaagden onze Europese stijfheid af te schudden, of toch op zijn minst te verdoezelen.
Na het middageten was er een officiëlere welkomstceremonie, waarna we tijd kregen tot het avondeten om het centrum van Arequipa te bezoeken. Het prachtige klooster wist ons best te boeien, maar ik voelde de korte nacht meer dan tijdens de intensieve voormiddag. Op de planning voor 's avonds stond er een seminarie over de gevaren van tabak en we waren tevreden dat het niet meer te actief zou worden, we zouden ons dan toch nog comfortabel kunnen installeren en passief kunnen luisteren naar wat er verteld werd. De Peruanen hadden dit blijkbaar niet zo begrepen en vuurden onophoudelijk vragen, bekentenissen en verhalen af.. zelfs een alledaagse presentatie kon de vergelijking niet doorstaan met wat wij kenden..
Het einde van de dag was welgekomen en ons bed bleek even gastvrij als de warme Peruanen. Deze eerste dag had al onze verwachtingen al overtroffen en had vooral heel wat gewoontes en gebruiken op de helling gezet. Waar in België de powerpoint een onmisbaar attribuut is en een groot stuk van het verhaal en de kwaliteit bepaalt, zijn het hier de mensen die het talent bepalen, hun woorden die je meeslepen en hun interactie die je boeit.. dingen waar het unief nooit cursussen voor heeft geschreven..

Changing lanes

Het doel van mijn reis naar dit boeiende continent was in de eerste plaats vrijwilligerswerk. Via het reisbureau had ik mij geëngageerd voor een project van 12 weken in de therapeutische gemeenschap Nuevo Amanecer. Ik zou als 'psycholoog' vrijwillig de drugsverslaafden aldaar bijstaan en mijn ervaring van mijn stage zou daar een mooie hulp bij kunnen zijn...
Tijdens mijn vier weken Spaanse les begon ik echter het gevoel te krijgen dat ik toch niet echt weer onmiddellijk de psycholoog wou uithangen, ik had er precies even genoeg van. Het was een druk laatste jaar geweest en ik wou me even met iets anders bezighouden. De Spaanse school, die alle contacten regelt, hanteert een aangename flexibiliteit in het toewijzen van de projecten en ik zou zonder al te veel problemen kunnen veranderen, ik moest maar eens kijken wat me interesseerde. Een paar dagen later brachten we met heel de school een bezoek aan Cusco's jeugdinstelling, Marcavalle. Tijdens het bezoek raakte ik aan de praat met Juan Carlos, de psycholoog van dienst, die me vertelde dat hij graag een programma zou uitwerken voor de drugsverslaafde jongeren in de instelling. Op dit moment werd er immers op geen enkele manier aandacht besteed aan hun verslavingsprobleem en eenmaal ze terug buiten kwamen hervielen ze vaak in oude gewoontes. Toen ik hem vertelde dat ik een lange stage had gedaan in een centrum voor drugsverslaafden was hij erg enthousiast en vroeg me of ik geen zin had om met hem samen te werken. Drugs was niet echt zijn werkterrein en hij zou wel wat hulp kunnen gebruiken. Het klikte best met Juan Carlos (psychologen ondereen) en het leek me een fantastische uitdaging om zo'n programma van begin tot einde uit te werken. Ik zei hem dat ik geen expert was, maar wel wat bruikbare dingen kon aanbrengen, mits zijn hulp. De vrijwilligerscoördinator deelde onmiddellijk mijn enthousiasme en voor ik het wist had ik een nieuw project te pakken.
Twee weken later bracht ik nog een bezoek aan de instelling voor een laatste rondleiding en op het einde spraken we af al wat literatuur uit te wisselen, zodat we toch wisten wat onze beider invalshoeken zouden worden. Daarnaast kreeg ik Juan Carlos' zegen om de week nadien naar een driedaags congres te gaan over drugsverslaving in Arequipa. Bevriende vrijwilligers in Nuevo Amanecer (Cusco's therapeutische gemeenschap) zouden er naartoe gaan, samen met de directeur en een aantal oudere cliënten en ze hadden me uitgenodigd om hen te vergezellen. Juan Carlos en ik deelden wederom hetzelfde enthousiasme, het congres zou een mooie voorbereiding kunnen worden op het werk in Marcavalle. Wie weet deed ik er wel wat ideëen op voor ons programma in de jeugdinstelling en hoe dan ook zou het al wat culturele misverstanden over verslaving kunnen uitklaren...
en mijn voornemen om met iets anders bezig te zijn dan psychologie werd even ijl als de Cuscaanse lucht...